Strona główna
Kościół katolicki
Nauczanie Kościoła
Obrona Wiary
Nauczanie Kościoła

Ludwig Ott – Proces usprawiedliwienia

§16. Koncepcja usprawiedliwienia

  1. Koncepcja usprawiedliwienia u Reformatorów

Punktem wyjścia nauki Lutra o usprawiedliwieniu jest przekonanie, że natura ludzka została całkowicie zniszczona przez grzech Adama i że grzech pierworodny polega formalnie na złej pożądliwości. Luter pojmuje usprawiedliwienie jako akt prawny (actus forensis), przez który Bóg uznaje grzesznika za usprawiedliwionego, chociaż wewnętrznie pozostaje on niesprawiedliwy i grzeszny. Od strony negatywnej, usprawiedliwienie nie jest rzeczywistym usunięciem grzechu, lecz jedynie nieimputowaniem lub zakryciem grzechu. Od strony pozytywnej nie jest wewnętrznym odnowieniem i uświęceniem, lecz jedynie zewnętrznym przypisaniem Chrystusowej sprawiedliwości. Subiektywnym warunkiem usprawiedliwienia jest wiara jako fiducia, czyli ufność człowieka, która wiąże się z pewnością zbawienia, że miłosierny Bóg odpuści mu grzechy ze względu na Chrystusa (Por. Conf. Aug. i Apol. Conf. Art. 4: Art. Smalc. P. III Art. 13 : Formula Concordiae P. II c. 3.)

  1. Prawdziwa koncepcja usprawiedliwienia

Sobór Trydencki, powołując się na Kol 1, 13, zdefiniował usprawiedliwienie jako: „przeniesienie ze stanu, w którym człowiek rodzi się jako syn pierwszego Adama, do stanu łaski i przybrania za synów Bożych przez drugiego Adama Jezusa Chrystusa naszego Zbawiciela” (translatio ab eo statu, in quo homo nascitur filius primi Adae, in statum gratiae et adoptionis filiorum Dei per secundum Adam Jesus Christum Salvatorem nostrum). D 796. Od strony negatywnej jest to prawdziwe usunięcie grzechu; od strony pozytywnej jest to nadprzyrodzone uświęcenie i odnowienie człowieka wewnętrznego: non est sola peccatorum remissio, sed et sanctificatio et renovatio interioris hominis (D 799). Nauka Reformatorów o jedynie zewnętrznym przypisaniu sprawiedliwości Chrystusa została odrzucona przez Sobór Trydencki jako heretycka. D 792, 821.

Jeśli chodzi o stronę negatywną, Pismo Święte pojmuje przebaczenie grzechów jako rzeczywiste i całkowite usunięcie grzechów. Wynika to jasno z użycia następujących wyrażeń a) delere = zmyć, zgładzić (Ps 50, 3; Iz 43, 25; Dz 3, 19), auferre albo transferre = zabrać, usunąć (2 Sm 12, 13; 1 Krn 21, 8 ; Mi 7, 18); tollere = usunąć (J 1, 29); longe facere = odsunąć (Ps 103, 12); b) lavare, abluere = zmyć; mundare = oczyścić (Ps 51, 4; Iz 1, 16; Ez 36, 25; Dz 22, 16; 1 Kor 6, 11; Hbr 1, 3; 1 J 1, 7); c) remittere albo dimittere = odesłać, odpuścić (Ps 32, 1; 85, 3; Mt 9, 2, 6; Łk 7, 47; J 20, 23 i nn.; Mt 26, 28; Ef 1, 7).

Nieliczne teksty biblijne, które mówią o przykryciu lub nieimputowaniu grzechów (Ps. 32, 1 i nn.; 85, 3; 2 Kor 5, 19), muszą być rozumiane w świetle wyrażeń paralelnych (remittere w Ps 32, 1; 85, 3), a także innego jasnego nauczania biblijnego o rzeczywistym usunięciu grzechów. We fragmentach Prz 10, 12: („miłość wszelkie występki zakrywa”) i 1 P 4, 8: („miłość zakrywa wiele grzechów”) nie ma mowy o przebaczeniu grzechów przez Boga, ale o wzajemnym przebaczeniu sobie przez ludzi.

Od strony pozytywnej Pismo Święte przedstawia usprawiedliwienie jako ponowne narodziny z Boga, to znaczy jako powstanie nowego, nadprzyrodzonego życia w byłym grzeszniku (J 3, 5; Tt 3, 5), jako nowe stworzenie (2 Kor 5, 17; Gal 6, 15), jako wewnętrzne odnowienie (Ef. 4, 23 i nn.), jako uświęcenie (1 Kor. 6, 11), jako przeniesienie ze stanu śmierci do stanu życia (1 J 3, 14), ze stanu ciemności do stanu światłości (Kol 1, 13; Ef 5, 8), jako trwałą wspólnotę człowieka z Bogiem (J 14, 23; 15, 5), jako udział w Boskiej naturze (2 P 1, 4: divinae consortes naturae). Kiedy św. Paweł mówi, że Chrystus stał się naszą sprawiedliwością (1 Kor 1, 30; Por. Rz 5, 18), wyraża w ten sposób przyczynę zasługującą naszego usprawiedliwienia.

Ojcowie Kościoła pojmują przebaczenie grzechów jako ich rzeczywiste zgładzenie. Św. Augustyn odrzuca pelagiański błąd twierdzący, że zgodnie z jego nauką chrzest nie zmywa całkowicie grzechów, lecz je jedynie do pewnego stopnia redukuje: Dicimus baptisma dare omnium indulgentiam peccatorum et auferre crimina, non radere (Contra duas ep. Pelage I 13, 26). Ojcowie często stosują określenie deifikacja (deificatio) w odniesieniu do uświęcenia dokonanego w usprawiedliwieniu. Św. Augustyn wyjaśnia, że Pawłowe iustitia Dei nie jest tą sprawiedliwością, przez którą sam Bóg jest sprawiedliwy, ale tą, przez którą On czyni nas sprawiedliwymi (por. D 799); z tego powodu nazywa się ją sprawiedliwością Bożą, ponieważ jest nam dana przez Boga (De gratia Christi 13, 14).

Byłoby nie do pogodzenia z prawdomównością i świętością Boga, gdyby uznał On grzesznika za usprawiedliwionego, jeśli w rzeczywistości pozostawałby on grzesznikiem.

§17. Przyczyny usprawiedliwienia

Sobór Trydencki (D 799) zdefiniował następujące przyczyny usprawiedliwienia:

  1. Przyczyną celową (causa finalis) jest chwała Boga i Chrystusa (primaria) i życie wieczne ludzi (secundaria).
  2. Przyczyną sprawczą (causa efficiens), a dokładniej główną przyczyną sprawczą (tj. principalis), jest miłosierdzie Boga.
  3. Przyczyną zasługującą (causa meritoria) jest Jezus Chrystus; który, jako pośrednik między Bogiem a człowiekiem, zadośćuczynił za nas i wysłużył łaskę, dzięki której jesteśmy usprawiedliwieni.
  4. Przyczyną narzędziową (causa instrumentalis) pierwszego usprawiedliwienia jest sakrament chrztu. Sobór dodaje: quod est sacramentum fidei, sine qua nulli unquam contigit iustificatio. W ten sposób definiuje się, że wiara jest koniecznym warunkiem wstępnym usprawiedliwienia (dorosłych) (causa dispositiva).
  5. Przyczyną formalną (causa formalis) jest sprawiedliwość Boga, nie przez którą jest On sam sprawiedliwy, ale przez którą czyni nas sprawiedliwymi (iustitia Dei, non qua ipse iustus est, sed qua nos iustos facit), to jest łaska uświęcająca. Por. D 820.

Zgodnie z nauczaniem Soboru Trydenckiego, łaska uświęcająca jest jedyną przyczyną formalną usprawiedliwienia (unica formalis causa). Oznacza to, że wlanie łaski uświęcającej powoduje zarówno usunięcie grzechu, jak i wewnętrzne uświęcenie. Tym samym Sobór odrzuca doktrynę o podwójnej sprawiedliwości, głoszoną przez niektórych Reformatorów (Kalwin, Martin Butzer), a także przez poszczególnych teologów katolickich (Girolamo Seripando, Gasparo Contrarini, Albert Pighius, Johannes Gropper), która nauczała, że odpuszczenie grzechów dokonuje się przez przypisaną sprawiedliwość Chrystusa, natomiast pozytywne uświęcenie przez sprawiedliwość tkwiącą w duszy.

Zgodnie z nauczaniem Pisma Świętego, łaska i grzech są względem siebie w wyraźnym kontraście, jak światło i ciemność, życie i śmierć. Tak więc przekazywanie łaski z konieczności powoduje odpuszczenie grzechów. Por. 2 Kor 6, 14: „Cóż bowiem ma wspólnego sprawiedliwość z niesprawiedliwością? Albo cóż ma wspólnego światło z ciemnością?” Kol 2, 13: „I was, umarłych na skutek występków i „nieobrzezania” waszego [grzesznego] ciała, razem z Nim przywrócił do życia”. Por. 1 J 3, 14; ST, I-II, q. 113, a. 6, ad 2.

§18. Przygotowanie się do usprawiedliwienia

  1. Możliwość i konieczność przygotowania się

Grzesznik może i powinien przygotować się z pomocą łaski uczynkowej do przyjęcia łaski, przez którą jest usprawiedliwiony. (De fide.)

Reformatorzy zaprzeczali możliwości i konieczności przygotowania do usprawiedliwienia, a swoje zaprzeczenie opierali na założeniu, że wola człowieka, w konsekwencji całkowitego zepsucia ludzkiej natury przez grzech Adama, stała się niezdolna do jakiegokolwiek dobra. Przeciwko tej nauce Sobór Trydencki oświadcza: Si quis dixerit, …nulla ex parte necesse esse eum (sc. impium) suae voluntatis motu praeparari atque disponi1, A.S. D 819. Por. D 797 i nn., 814, 817.

Jako dowód Pisma Sobór przytacza Za 1, 3. (D 797): „Nawróćcie się do Mnie, a Ja nawrócę się do was” oraz Lm 5, 21: „Nawróć nas, Panie, ku sobie, a nawrócimy się”. Pierwszy fragment podkreśla wolność ruchu naszej woli ku Bogu; drugi podkreśla konieczność łaski uprzedzającej Boga. Por. Liczne napomnienia w Piśmie Świętym Starego i Nowego Testamentu do pokuty i nawrócenia.

Katechumenat starożytnego Kościoła i praktyka pokutna wskazywały na potrzebę bardzo intensywnego przygotowania do przyjęcia łaski usprawiedliwienia. Św. Augustyn naucza: „Ten, który stworzył cię bez ciebie samego, nie usprawiedliwia cię bez ciebie samego. W ten sposób stworzył cię bez twojej wiedzy, ale tylko z twoją zgodą i twoją wolą On cię usprawiedliwia”. (Sermo 169, a, 13.) Por. ST, I-II, q. 113, a. 3.

  1. Wiara i usprawiedliwienie

Usprawiedliwienie dorosłego nie jest możliwe bez wiary. (De fide.)

Zgodnie z nauczaniem Soboru Trydenckiego wiara jest „fundamentem i korzeniem wszelkiego usprawiedliwienia”: per fidem iustificari dicimur, quia fides est humanae salutis initium, fundamentum et radix omnis iustificationis. D 801. Por D 799: sine qua (sc. fide) nulli unquam contigit iustificatio; podobnie D 1793.

Jeśli chodzi o treść wiary usprawiedliwiającej, to tzw. wiara jako ufność nie wystarcza. Wymagana jest wiara teologiczna lub dogmatyczna (wiara wyznaniowa), która polega na stanowczym przyjęciu Boskich prawd Objawienia, ze względu na autorytet objawiającego Boga. Sobór Trydencki deklaruje: Si quis dixerit, fidem iustificantem nihil aliud esse quam fiduciam divinae misercordiae…2 A.S. D 822. Por. D 798: credentes vera esse, quae divinitus revelata et promissa sunt3; D 1789 (definicja wiary)4.

Zgodnie ze świadectwem Pisma Świętego, wiara, tj. wiara dogmatyczna, jest niezbędnym warunkiem osiągnięcia zbawienia wiecznego. Mk 16, 16: „Idźcie na cały świat i głoście Ewangelię wszelkiemu stworzeniu! Kto uwierzy i przyjmie chrzest, będzie zbawiony; a kto nie uwierzy, będzie potępiony”. J 20, 31: „Te zaś zapisano, abyście wierzyli, że Jezus jest Mesjaszem, Synem Bożym, i abyście wierząc mieli życie w imię Jego”. Hbr 11, 6: „Bez wiary zaś nie można podobać się Bogu. Przystępujący bowiem do Boga musi uwierzyć, że [Bóg] jest i że wynagradza tych, którzy Go szukają”. Por. J 3, 13 i nn.; 8, 24; 11, 26.

Przytaczane przez przeciwników fragmenty, które silnie podkreślają element ufności (Rz 4,3 i nn.; Mt 9, 2; Łk 17, 19; 7, 50; Hbr 11, 1) nie wykluczają wiary dogmatycznej; ufność w miłosierdzie Boże jest bowiem koniecznym następstwem wiary w prawdę Objawienia Bożego.

Prawdziwym patrystycznym dowodem na konieczność wiary dogmatycznej do usprawiedliwienia jest nauczanie katechumenów o prawdach wiary chrześcijańskiej i wymóg złożenia wyznania wiary przed przyjęciem sakramentu chrztu. Tertulian nazywa chrzest opieczętowaniem wiary znanej przed przyjęciem chrztu (obsignatio fidei, signaculum fidei: De paenit; 6; De spect. 24). Św. Augustyn mówi: „Początkiem dobrego życia, do którego należy także życie wieczne, jest prawdziwa wiara” (Sermo 43, 1, 1).

  1. Konieczność innych aktów przysposobienia oprócz wiary

Oprócz wiary muszą być obecne dalsze akty przysposobienia (De fide.)

Zgodnie z nauczaniem Reformatorów wiara, w sensie wiary jako ufności, jest jedyną przyczyną usprawiedliwienia (doktryna sola fide). W przeciwieństwie do tego nauczania, Sobór Trydencki stwierdza, że obok wiary wymagane są inne akty przysposobienia (D 819). Jako takie wymienia się: bojaźń przed Bożą sprawiedliwością; nadzieja w miłosierdzie Boże ze względu na zasługi Chrystusa; początek miłości Boga; nienawiść i odraza do grzechu; oraz zamiar przyjęcia chrztu i rozpoczęcia nowego życia. Sobór opisuje zwyczajny psychologiczny przebieg procesu usprawiedliwienia, nie określając jednak, że wszystkie poszczególne akty muszą być obecne w określonej kolejności i że tylko one mogą być obecne. Tak jak nigdy nie może zabraknąć wiary jako początku zbawienia, tak też nigdy nie może zabraknąć żalu za popełnione grzechy, ponieważ przebaczenie grzechów nie jest możliwe bez wewnętrznej odrazy do grzechu. D 798, por. D 897.

Oprócz wiary Pismo Święte wymaga innych aktów przygotowania, na przykład: bojaźni Bożej (Syr 1, 27 i nn.; Prz 14, 27), nadziei (Syr 2, 9), miłości Bożej (Łk 7, 27; 1 J 3, 14), żalu i pokuty (Ez 18, 30; 33. 11; Mt 4, 17; Dz 2, 38; 3, 19).

Kiedy św. Paweł naucza, że ​​jesteśmy zbawieni przez wiarę bez uczynków Prawa (Rz 3, 28: „Sądzimy bowiem, że człowiek osiąga usprawiedliwienie przez wiarę, bez uczynków Prawa”, por. Ga 2, 16), przez uczynki Prawa rozumie uczynki Prawa Starego Testamentu, na przykład obrzezanie; przez usprawiedliwienie – wewnętrzne oczyszczenie i uświęcenie niechrześcijańskiego grzesznika przez przyjęcie wiary chrześcijańskiej. Kiedy św. Jakub, w pozornej sprzeczności z tym, naucza, że ​​jesteśmy usprawiedliwieni przez uczynki, a nie tylko z wiary (Jk 2, 24: „Widzicie, że człowiek dostępuje usprawiedliwienia na podstawie uczynków, a nie samej tylko wiary”), rozumie wiarę, jako martwą wiarę. (J 2, 17; por. Mt 7, 21); przez uczynki, dobre uczynki wynikające z wiary chrześcijańskiej; przez usprawiedliwienie, orzeczenie o sprawiedliwości chrześcijanina przed sądem Bożym. Św. Paweł pomstuje przeciwko judaistom, którzy przywiązywali dużą wagę do wypełniania uczynków Prawa. Stąd postawienie nacisku na dobre uczynki. Dwaj Apostołowie zgodnie domagają się żywej, czynnej wiary.

Zgodnie ze starą chrześcijańską praktyką katechumenatu Ojcowie nauczają, że sama wiara nie wystarcza do usprawiedliwienia. Św. Augustyn mówi: „Bez miłości wiara może wprawdzie istnieć, ale nie będzie skuteczna” (De Trin. XV 18, 32.) Por. ST, I-II, q. 113, a. 5.

Źródło: Ludwig Ott, Fundamentals of the Catholic Dogma, 1954.

Tłumaczenie: Obrona Wiary

Polecam również:

Przypisy

  1. „Jeśli ktoś twierdzi, …że bynajmniej nie jest konieczne, aby (grzesznik) aktem woli przygotował się do niej i przysposobił” – przyp. tłum.
  2. „Jeśli ktoś twierdzi, że wiara usprawiedliwiająca jest tylko ufnością w miłosierdzie Boże…” – przyp. tłum.
  3. „Wierzą wówczas, że prawdą jest to wszystko, co Bóg objawił i przyobiecał” – przyp. tłum.
  4. Sobór Watykański, Konstytucja dogmatyczna o wierze katolickiej „Dei Filius”, Rozdz. III, 28. 29. – przyp. tłum.